Zasadą wynikającą z prawa rodzinnego jest domniemanie przynależności do majątku wspólnego wszystkich przedmiotów nabytych w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (art. 31 k.r. i o.). Przyjąć zatem należy, że udziały lub akcje w spółkach, nabyte wspólnie przez małżonków lub  tylko przez jednego z nich stanowią majątek wspólny. Dla wejścia danego składnika do majątku wspólnego istotna jest co do zasady data  jego nabycia.

W wyroku z dnia 20 maja 199 r. I CKN 1146/97, Sad Najwyższy  wskazał, że nabycie udziałów lub akcji w czasie trwania małżeństwa przez jednego lub oboje małżonków przesądza o wejściu tego składnika do majątku wspólnego małżonków z zastrzeżeniem jednak, że  w takiej sytuacji  wspólnikiem lub akcjonariuszem staje się co do zasady małżonek,  który był uczestnikiem czynności prawnej i nabywcą akcji lub udziałów. Oznacza to, że przedmiotem majątku wspólnego stają się prawa majątkowe wynikające z nabycia udziału lub akcji a nie prawa korporacyjne. Taki pogląd został również utrzymany w nowszym orzecznictwie  Sądu Najwyższego (Wyrok  z dnia  21 stycznia 2009 r., II CSK 446/08; Wyroku z 16 grudnia 2014 r., III CSK 55/14).

Pożytki z udziałów lub akcji po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej

Przyjmując, że akcje i udziały mogą stanowić majątek wspólny małżonków, możliwe jest także  rozliczenie w toku postępowania o podział majątku pożytków z tych składników w postaci dywidend uzyskiwanych przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności małżeńskiej do czasu dokonania podziału majątku. Rozliczenie takie może być dokonane w postępowaniu o podział majątku na podstawie art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 686 k.p.c. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2016 r., sygn. akt: II CSK 82/15; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2013 r. II CSK 349/12).

Udziały stanowiące składnik majątku wspólnego mogą być na skutek postanowienia Sądu przyznane tylko jednemu z małżonków, mogą być również podzielone pomiędzy nich, z zastrzeżeniem jednak, że umowa  nabycia udziałów lub akcji lub statut spółki nie ogranicza takiego prawa w oparciu o art. 183¹ k.s.h. (sp. z o.o.) lub 332¹ k.s.h. (spółka akcyjna).

Zbycie udziałów lub akcji  przez jednego z małżonków przed  dokonaniem podziału majątku

W trakcie postępowań o podział majątku wspólnego, w których przedmiotem podziału są udziały lub akcje, często pojawia się zagadnienie zbycia przez jednego z uczestników postępowania udziałów/akcji, bez zgody i wiedzy  byłego małżonka. W takich przypadkach Sąd dokonujący podziału (na wniosek uczestnika postępowania) rozstrzyga o bezskuteczności rozporządzenia względem współmałżonka udziałami/akcjami w przedmiocie, który był objęty wspólnością ustawową (art. 1036 k.c. w zw. z art. 46 k.r. i o.). Powoduje to możliwość dokonania podziału majątku tak, jakby rozporządzenie to – w zakresie uznanym za bezskuteczne – nie zostało w ogóle dokonane. Udział taki może być zatem objęty aktywami dzielonego majątku i podlegać podziałowi (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1993 r., III CZP 95/93, OSN 1994/2/30).

W przedstawionym kontekście należy zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2018 r. sygn. akt: II CSK 220/17,  w którym Sąd Najwyższy rozstrzygał kwestię  możliwości rozliczenia dywidend (pożytków), które stały się należne po dacie skutecznego zbycia udziałów/akcji, w sytuacji uznania przez Sąd działowy o bezskuteczności takiego zbycia. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że z faktu uznania zbycia za bezskuteczne, nie można wyprowadzać uprawnienie do żądania od byłego małżonka połowy dywidendy wypłacanej przez dana spółkę w każdym roku, w którym spółka płaci dywidendę. Bezskuteczność rozporządzenia udziałami oznacza, że uczestnik bez którego zgody je zbyto, może dochodzić swojego prawa do dywidendy z połowy zbytych udziałów (przy założeniu ze udziały w majątku wspólnym są równe), wobec nabywcy tych udziałów oraz spółki. Brak w takiej sytuacji zdaniem Sądu Najwyższego podstaw do konstruowania uprawnienia  uczestnika postępowania  wobec uczestnika, który te udziały zbył skutecznie po dacie ich zbycia – ich wyjścia z majątku wspólnego.

Autor: adw. dr Fabian Świder

The post Udziały i akcje w spółkach jako składnik majątku małżeńskiego first appeared on adwoBlog.

Artykuł Udziały i akcje w spółkach jako składnik majątku małżeńskiego pochodzi z serwisu adwoBlog.